موضــوع کتـاب

ایران - تاریخ - پهلوی، 1320 - 1357 - جنبش‌ها و قیام‌ها
جبهه ملی ایران
حزب توده ایران

چکــیده کتـاب

بحث آغازین کتاب، طرح دیدگاه‌هایی درباره‌ی نهضت ملی‌ ایران، و مروری تاریخی ـ رخدادی بر سیر حوادث سال 32-1320 است که پس از آن در فصل نخست، موضوع ایدئولوژی در دوره‌ی یاد شده بررسی می‌شود. نویسنده تصریح می‌کند که در این دوره فقدان یک ایدئولوژی مبین و راه‌گشا به شدت احساس می‌شود. هیچ‌کدام از جریانات موجود از توانایی مطلوبی برای حل و فصل مسائل ایدئولوژیک جنبش برخوردار نبودند... در آن دوره‌ی تاریخی، مصدق، فراتر از موضوع رهبری نهضت، در جایگاه سمبل آمال تاریخی نهضت تحول‌طلب مردم ایران قرار گرفت. مصدق نمود تاریخی این مبارزه بود، هرچند که ایدئولوگ نبود. نویسنده در بخش بعدی کتاب، فقدان سازمان‌دهی نهضت ملی ایران را مطرح می‌سازد و می‌گوید: فقدان تشکیلات منسجم، منعطف و کارا یکی از کمبودهای بسیار بزرگ نهضت ملی ایران بود و در 28 مرداد نهضت ملی تشکیلات لازم برای مقابله را نداشت. در بخش دیگر کتاب، وضعیت اقتصاد و طبقات در آن دوره‌ی تاریخی بررسی می‌شود و سخن اصلی نویسنده این است که پس راندن انگلیس از صحنه‌ی اقتصادی ـ سیاسی ایران، راه به شکوفایی پتانسیل‌های اقتصادی ـ سیاسی در سطح ملی می‌برد. افزون بر آن زمینه را برای توسعه‌ی عادلانه‌ی کشور فراهم می‌کرد. وی هم‌چنین در بخش بعد با عنوان "نفت" خاطرنشان می‌کند که نهضت ملی ایران به درستی بر روی موضوع نفت تمرکز کرد و با طرح ملی کردن صنعت نفت در سراسر کشور کوشید تا ایران را در موقعیت تعیین‌کننده در رابطه با منافع نفتی‌اش قرار دهد. در بحث پایانی کتاب با موضوع سیاست‌ها (استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها) این مساله عنوان می‌شود که مجموعه‌ی تاکتیک‌ها و استراتژی‌های در پیش گرفته شده از جانب نیروهای در صحنه، کار را به سرانجام 28 مرداد رساند. کودتا عملکردی اتفاقی و بی‌پشتوانه‌ نبود و ضعف جنبشی که مصدق در راس آن قرار داشت، ضعف ایدئولوژیکی ـ سازمانی بود.